Magazines | Driesteden Business nr4/5 2023

Als gevolg van de steeds verdergaande elektrificatie van bedrijven en huishoudens, en de aanleg van zonneparken en windmolens die de duurzame energie leveren, is het Nederlandse stroomnet overbelast. Bedrijven en bedrijventerreinen in Overijssel en Gelderland worden zelfs al geremd in hun groei, omdat ze geen stroomaansluiting meer kunnen krijgen. Des te mooier dat deze regio, onder aanvoering van ontwikkelingsmaatschappij Oost NL en de twee provincies, twee jaar geleden al aan de slag ging met een pilot van tien smart energy hubs. Op termijn kunnen deze hubs een belangrijke rol spelen in de decentrale energievoorziening en netcongestie verminderen.

Tekst: Wilma Schreiber. Fotografie: Evert van de Worp

Doel van het project dat eind 2020 van start ging, is verduurzaming op alle vlakken: van mobiliteit, bedrijven en energie. En daarnaast kansen voor Oost-Nederland benutten op het vlak van de energietransitie, door decentrale energieopwek in de regio te behouden en technologieën van regionale maakbedrijven in te zetten. Bijvoorbeeld voor het ontwikkelen van laadpleinen, opslagsystemen en elektrolysers voor het omzetten van waterstof naar elektriciteit. Netcongestie was nog geen issue. “Toen dat opportuun werd, kregen we als project de wind in de rug. Mede doordat bedrijven er nu zelf ook belang bij kregen”, zegt Marc Leeuw, projectmanager Energy bij Oost NL.

Dat er iets moet gebeuren, is zonneklaar. “We moeten verduurzamen, van de fossiele brandstoffen af, naar andere energievormen zoals zon en wind. Zeker nu huishoudens verduurzamen, er meer elektrisch wordt gereden en bedrijven van het gas af gaan. Want zon en wind zijn niet de hele dag door beschikbaar. Dus hebben we flexibiliteit nodig”, aldus Leeuw. Zo ontstond het idee voor smart energy hubs, om lokaal energie op te slaan in batterijen of in de vorm van waterstof om deze later om te zetten in elektriciteit. “In een nutshell: de mogelijkheid voor opslag en conversie van energie om hiermee de verduurzaming in goede banen te leiden.”

Grote urgentie
De actualiteit onderstreept het belang van smart energy hubs, nu bedrijven in Overijssel en Gelderland geen stroomaansluiting meer kunnen krijgen en zij ook hun zonne-energie niet langer kunnen terugleveren aan het net. “Dan moet je een oplossing vinden om die energie zelf te gebruiken. Want krijg je als bedrijf geen stroomaansluiting meer, dan kun je niet meer groeien. Hetzelfde geldt voor bedrijventerreinen, die kunnen niet meer uitbreiden. De urgentie is dus groot”, stelt Leeuw, die het programma samen met de provincies heeft opgesteld. Een eerste stap is een pilot met tien smart energy hubs. “We willen leren door te realiseren. Want er zijn nog veel barrières te slechten, op juridisch, ICT- en financieel gebied en op het vlak van samenwerking en technische ontwikkeling.”

In het project is Oost NL opdrachtgever voor tien regisseurs die elk optreden als procesmanager van een van de pilotprojecten (zie kader). Zij maken afspraken met partijen in elk gebied, waaronder gemeenten, bedrijven en de netbeheerder. En wisselen onderling kennis uit om te profiteren van elkaars ervaringen. Onderzoek van Royal HaskoningDHV wees uit dat 50 van de in totaal 350 bedrijventerreinen in deze regio geschikt zijn als smart energy hub. Leeuw: “Bij de selectie van de locaties hebben we onder meer gekeken waar kansen lagen, hoe de verduurzamingsopgave eruitzag, of er sprake was van een bovenregionale uitstraling. Zo is bedrijventerrein De Mars in Zutphen bijvoorbeeld heel groot en heel divers, daar kunnen we veel van leren.”

Belangrijke voordelen
Het realiseren van smart energy hubs kan als onderdeel van de regionale energiestrategie (RES) een aantal belangrijke voordelen met zich meebrengen. “Ze helpen duurzame energie te ontsluiten, CO2-uitstoot verminderen, netcongestie voorkomen of uitstellen en wellicht heb je minder onderstations nodig omdat je het stroomnet niet hoeft te verzwaren. Dat levert ook weer een besparing op”, zegt Leeuw. “Daarnaast kunnen de hubs bijdragen aan de duurzaamheidsdoelstellingen van bedrijven en hun meer grip geven op hun eigen energie en de prijs ervan. Keerzijde is dat je dan ook afhankelijk bent van elkaar.” Inmiddels staat de congestieproblematiek overal in Nederland op de agenda. Dat Oost-Nederland een voorsprong heeft dankzij dit project, is volgens Leeuw mede te danken aan het feit dat partijen hier elkaar snel weten te vinden. “We zijn ook de enige regio die dit programmatisch oppakt, dus met alle betrokken stakeholders.”

En dan komen ook de nodige uitdagingen aan het licht. Zo is het juridisch niet zonder meer mogelijk om energie die wordt opgewekt met zonnepanelen op een bedrijfsdak ‘zomaar’ aan de buren te leveren. “Daar zitten allerlei haken en ogen aan. En ook voor netbeheerders is decentrale energielevering spannend, want niet centraal regelbaar. Je ziet nu ook dat bijvoorbeeld Enexis experimenteert met nieuwe contractvormen, speciaal voor dit soort smart energy hubs. Twee van de drie Enexis-experimenten hebben dan ook betrekking op onze pilots”, aldus Leeuw.

Eigenaarschap
Een belangrijke uitdaging is het meekrijgen van ondernemers, zorgen dat zij zich verantwoordelijk voelen voor de eigen verduurzaming en daar ook in willen investeren. “Wij stoppen er veel energie in, maar het eigenaarschap ligt bij hen. Dat is niet altijd even gemakkelijk, bijvoorbeeld als je net geld in een nieuw machinepark op gas hebt gestoken en dat versneld moet afschrijven. Of wanneer energie maar een klein deel van je exploitatie uitmaakt”, verklaart Leeuw. “De kosten gaan in dit geval voor de baten uit, want het duurt enkele jaren duren voor je dit als ondernemer voor elkaar hebt.”

Feit blijft dat smart energy hubs lokale netten efficiënter maken en ervoor zorgen dat lokaal opgewekte energie veel meer lokaal gebruikt wordt. “Dan kunnen bedrijven en bedrijventerreinen weer groeien, en kunnen gemeenten weer grond uitgeven en nieuwe bedrijven naar onze regio halen. En het zou helemaal fantastisch zijn als regionale bedrijven met hun technologieën en producten hiervoor oplossingen kunnen aandragen, Dat zou voor hen een springplank naar het buitenland kunnen zijn.” Het pilotprogramma rond de smart energy hubs loopt nog tot midden 2025; daarna wordt besloten over eventuele opschaling.
 

Tien smart hubs in wording

Komende tijd wordt hard gewerkt aan tien smart energy hubs. In Overijssel betreft dit Smart Energy Hub Zwolle Noord (pilot Enexis), XL Businesspark Almelo (pilot Enexis), A1 bedrijvenpark Deventer en Broeklanden Hardenberg[WS|S1] . In Gelderland gaat het om Innofase Duiven, De Mars in Zutphen, Brick Valley, Lorentz te Harderwijk, TPN West Nijmegen en Harselaar-Barneveld.

De pilot op De Mars, een bedrijventerrein met circa 170 bedrijven, bevindt zich nog in de ontwikkelfase. De focus ligt op het verbinden van een nieuwe waterstoffabriek, windmolens en zonneparken achter een aansluiting bij het bedrijf KME. “Dan hoeft de energie niet meer naar het onderstation toe, wat sowieso leidt tot een besparing op de kabelaanleg. Alleen mag dit nu nog niet. Daarvoor moeten we samen met de netbeheerder naar de ACM om een uitzondering aan te vragen”, aldus regisseur Joris Benninga, die ook koudwatervrees bij banken bespeurt. “Nieuw betekent voor hen onzeker, dus is het belangrijk om binnen dit soort pilots nieuwe financieringsvormen te ontwikkelen met banken en OostNL.”

Wel ziet Benninga bij ondernemers het eigenaarschap en de wens voor een decentrale energievoorziening toenemen, bijvoorbeeld omdat zij uit de aansluitcapaciteit lopen. “En bij het afsluiten van een nieuw energiecontract worden ze soms geconfronteerd met een forse  risico-opslag vanwege de toenemende impact van variabiliteit in het aanbod van duurzame energie. Dan staan ze toch meer open voor de baten van collectieve oplossingen en het verkennen van vraagsturing en flexibiliteit.” Benninga roemt de ondersteuning vanuit het programma smart energy hubs. “Het kost tijd om via samenwerking genoemde barrières te overwinnen, daar levert het programma een belangrijke bijdrage aan.”

A1 Bedrijvenpark in Deventer zit eveneens nog in de ontwikkelfase, die des te urgenter wordt nu daar geen nieuwe aansluitingen meer verkrijgbaar zijn, wat uitbreiding van het nieuwe gedeelte van dit bedrijvenpark onder druk zet. Ook hier wordt gekeken naar oplossingen om lokaal stroom op te wekken en met nieuwe contractvormen in het gebied te houden.

delen: