Magazines | Driesteden Business nr2 2022

Het hebben van een familiebedrijf heeft diverse voordelen, die bij onoplettendheid makkelijk kunnen veranderen in een kwetsbaarheid. Dat heeft alles te maken met de sociale en emotionele aspecten van familiebanden, die ook de overdracht van het familiebedrijf aan de volgende generatie kunnen compliceren. Judith van Helvert, lector bij het Landelijk Expertisecentrum Familiebedrijven, deelt enkele aanbevelingen.

Tekst: Wilma Schreiber. Fotografie: Evert van de Worp

Het Landelijk Expertisecentrum Familiebedrijven (LEF) bij Hogeschool Windesheim in Zwolle bestaat sinds 2009 en houdt zich bezig met aspecten als bedrijfsoverdracht en besluitvormingsprocessen binnen familiebedrijven. Daarbij speelt het driecirkelmodel een belangrijke rol: drie elkaar vaak overlappende systemen van familie, bedrijf en eigenaar, waarbinnen betrokkenen meerdere rollen kunnen vervullen. De drie systemen kennen echter ook hun eigen logica. "Bij familie gaat het om gelijkheid, harmonie en goede relaties, bij bedrijf om werkrelaties, rolvervulling op basis van competenties en beoordelen op grond van prestaties. En voor de eigenaar is rendement belangrijk, omdat deze ook risico loopt. Bij beslissingen blijkt het lastig om met al deze belangen, die in een familiebedrijf verenigd worden, rekening te houden", zegt Judith van Helvert, lector bij het LEF.

Belangrijke bijdrage

Volgens het CBS telt ons land zo'n 270.000 familiebedrijven oftewel 70% van alle bedrijven in Nederland. Ze zijn goed voor een kwart van het bruto binnenlands product en een derde van alle werkgelegenheid. "Daarmee dragen ze in belangrijke mate bij aan de stabiliteit en continuïteit van onze economie. In de provincie is hun aandeel nog veel groter dan in de Randstad waar veel multinationals gehuisvest zijn." Komende tijd wil het LEF meer aandacht besteden aan het familiesysteem in het driecirkelmodel. "Familiebedrijven functioneren niet per definitie beter of slechter dan andere bedrijven, maar wel anders. Wij willen onderzoeken hoe zich dit uit bij ondernemers en de familiale eigenaren. Bedrijfsopvolging is een van de onderwerpen waar we mee aan de slag willen", aldus Van Helvert. "Familiebedrijven zijn bijvoorbeeld nog erg intern gericht. Een informele raad van advies kan dan helpen door een objectieve, onafhankelijke blik, expertise en een netwerk in te brengen, zonder dat je je beslissingsbevoegdheid hoeft af te geven."

De kenmerken van familiebedrijven zijn doorgaans bivalent, aldus de Zwolse lector. Oftewel, ze vormen een voordeel en tegelijkertijd een kwetsbaar punt. "Personeel werkt er lang, is heel loyaal en betrokken en heeft een goede relatie met de werkgever. Dat levert heel veel op. Maar in geval van crisis, als het voor de continu?teit het beste is om van mensen afscheid te nemen, wordt die beslissing vaak uitgesteld en te laat genomen", zegt ze. "Ook bij groei of doorontwikkeling is het lastig objectief te kijken welke medewerkers daarin mee kunnen." Een ander punt is geld. "Familiebedrijven zijn doorgaans zuinig en gebruiken winst als groeikapitaal voor nieuwe investeringen. Hoewel je dan onafhankelijk bent van banken, zie je dat familiebedrijven moeite hebben met risico nemen en te laat geld steken in innovaties." Tot slot kan de reputatie van een familie bijdragen aan naamsbekendheid en vertrouwen, maar door ruzie of social media posts van verongelijkte familieleden ook schadelijk zijn.

Aanbevelingen overdracht

De overdracht van een familiebedrijf aan de volgende generatie ligt wellicht ook lastiger dan bij andere bedrijven. Van Helvert doet de volgende aanbevelingen:

Communiceer met elkaar. "Overdrachten lopen vaak bijna mis, vanwege de hoge verwachtingen van ouders. Een dergelijke normatieve motivatie kan mentaal heel zwaar zijn, omdat je het er met weinig mensen over kunt hebben." Van Helvert stelt dat een intrinsieke motivatie de meeste kans op succes biedt. "Dat kan ook betekenen: met familiekapitaal een bedrijf opzetten dat meer past bij de nieuwe generatie." In alle gevallen is het goed om kinderen roots & wings te geven: ze te betrekken bij het bedrijf ?n ze de vrijheid geven hun eigen route te volgen.

Start op tijd. De overdracht van een bedrijf kan jaren in beslag nemen. "Dus is het goed hier structuur aan te geven en een planning op te zetten. Communicatie is opnieuw essentieel, bijvoorbeeld met familieleden die wel eigenaar worden, maar niet actief zullen zijn in het bedrijf. Dat moet je goed organiseren, want er zijn veel disrupties die dit proces op de kop kunnen zetten. En gedoe in de familie is het laatste wat je wilt."

Neem een procesbegeleider in de arm. "Een onafhankelijke derde die alle be-trokkenen niet alleen over de zakelijke, financiële en juridische kant, maar juist ook over de sociale en emotionele aspecten kan adviseren."

Opvolgen moet je willen, kunnen en mogen. Oftewel: naast motivatie zijn ook competenties van belang en de opvolger moet de ruimte krijgen van degene die overdraagt. "Dat is altijd een spanningsveld. Het helpt dan om het moment van overdracht duidelijk te markeren, bijvoorbeeld met een feestje. Omgekeerd moet de opvolger de ruimte ook pakken."

Richting de toekomst blijven familiebedrijven een belangrijke rol spelen, meent Van Helvert. "Door demografische en sociale veranderingen zoals het krijgen van minder kinderen, hogere arbeidsparticipatie van vrouwen en andere gezinssamenstellingen wordt de kans op overdracht van leiderschap binnen de familie misschien minder groot. Maar door het nastreven van continuïteit van het bedrijf, bijvoorbeeld door het aanstellen van een niet-familiale directeur en door het ondernemerschap dat wordt doorgegeven aan de volgende generatie, zal de relevantie van familiebedrijven groot blijven."

delen: